Narodna skupština Republike Srpske (RS) usvojila je 27. juna Zakon o nesprovođenju odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovine (BiH) u tom entitetu, što je naišlo na oštre osude međunarodne zajednice, iako u reakcijama nije navedeno da li će i kakve mjere biti preduzimane.
Jedini izuzetak je Rusija, koja je podržala potez vlasti RS.
Iz Stejt departmenta su naveli da zakon narušava Ustav BiH, te da je protivan Dejtonskom mirovnom sporazumu.
“Prkos Ustavnom sudu ne samo da ugrožava vladavinu prava već i stabilnost, bezbednost i prosperitet BiH”, izjavio je Metju Miler, portparol Stejt departmenta. “Zajedno sa antidejtonskom retorikom nekih od lidera RS, zakon predstavlja ozbiljnu eskalaciju u secesionističkim prijetnjama.”
Miler je u saopštenju naveo i da Sjedinjene Države snažno podržavaju teritorijalni integritet, suverenitet i multietnički karakter BiH: “Nastavićemo držati odgovornim pojedince uključene u aktivnosti koje su u suprotnosti sa Dejtonskim mirovnim sporazumom”.
Po trenutnom ustrojstvu, Ustavni sud BiH sačinjava devet sudija: četvoro ih bira Predstavnički dom Federacije BiH (FBiH), dvoje Narodna skupština RS, a troje sudija su stranci i imenuje ih predsjednik Evropskog suda za ljudska prava, uz konsultacije sa Predsjedništvom BiH.
U ovom trenutku u sastavu Suda nedostaju po jedan sudija iz FBiH i RS, jer su se dvoje sudija penzionisali u 2022. godini. Takođe, jedini preostali sudija iz RS najavio je da će do kraja 2023. otići u prijevremenu penziju.
Milorad Dodik, predsjednik RS, ujedno i jedan od predlagača zakona, rekao je da će zakon ostati na snazi sve dok na državnom nivou ne bude usvojen novi Zakon o Ustavnom sudu BiH, koji bi funkcionisao po principu da se odluke ne mogu donositi bez po jednog glasa od predstavnika sva tri konstitutivna naroda – Srba, Hrvata i Bošnjaka.
Takođe, u radu više ne bi učestvovale strane sudije, što je dugogodišnja inicijativa iz RS. Dodik je u utorak na etničkoj osnovi izvrijeđao jednog od stranih sudija, Lediu Binkua iz Albanije: „Ne treba da objašnjavam ja šta znači za Srbe (…) da dođe neko iz Albanije, šiptar, da kaže šta je pravo.“
Takve izmjene Zakona o Ustavnom sudu BiH bi u praksi mogle dovesti do toga da se Sud nijednu odluku ne može donijeti bez predstavnika RS, što bi moglo dovesti do stalnih blokada.
Napad na Dejtonski sporazum i Ustav BiH
Kao razlog za usvajanje entitetskog zakona o nesprovođenju odluka Ustavnog suda BiH, Dodik i skupštinska većina u RS, na čelu sa njegovom strankom SNSD, naveli su nedavnu izmjena pravilnika o radu Ustavnog suda BiH. Promjena je omogućila da za odlučivanje o određenim pitanjima, poput ustavnosti državnih i entitetskih zakona, nije nužno prisustvo barem jednog sudije iz RS i troje sudija iz FBiH“. Cilj te odluke bilo je upravo sprečavanje blokada u donošenju odluka.
Vlasti RS su posebno kritične prema odlukama Ustavnog suda BiH i Visokog predstavnika o državnoj imovini, kojima su poništeni ili suspendovani zakoni o imovini doneseni u RS.
Raspolaganje državnom imovinom u BiH je zabranjeno odlukom Visokog predstavnika iz 2005. godine, do usvajanja državnog zakona koji bi trebao odrediti koja imovina pripada različitim nivoima vlasti. Zbog političkih neslaganja, državni zakon do danas nije usvojen.
Takođe, Ustavni sud BiH je neustavnim proglasio obilježavanje 9. januara kao Dana Republike Srpske.
Reagujući na odluku Narodne skupštine RS, iz Ambasade SAD u BiH su naveli da je riječ o bezobzirnom napadu na Dejtonski sporazum i Ustav BiH koji je njegov dio:
„Nikakva politička retorika ili dezinformacije ne mogu promijeniti osnovnu činjenicu jasno navedenu u Članu III (3) Dejtonskog ustava da RS mora u potpunosti poštovati odluke institucija BiH, što uključuje konačne i obavezujuće presude Ustavnog suda BiH. RS ne može jednostrano poništiti ovu obavezu, niti može zakonski ignorisati presude Ustavnog suda. Kao što smo i ranije govorili, Srbi su sastavni dio multietničke BiH i imaju ključnu ulogu u kreiranju institucija u zemlji i određivanju njene budućnosti.”
„Ukoliko gospodin Dodik sprečava Narodnu skupštinu RS da imenuje dvoje sudija u Ustavni sud BiH, onda će Sud donositi odluke bez učešća dvoje sudija imenovanih od strane RS. Zbog aktivnosti gospodina Dodika, stanovnicima RS biće uskraćen glas u jednoj državnoj instituciji predviđenoj Dejtonskim mirovnim sporazumom. To je besmisleno i neodgovorno, ali je svakako u skladu sa ostalim nastojanjima gospodina Dodika da građane RS liši osnovnih prava koja se odnose na slobodu medija, govora i okupljanja”, naveli su iz Ambasade SAD na Tviteru.
Iz Kancelarije visokog predstavnika u BiH, takođe su naveli da je riječ o nelegalnoj odluci RS i da osporavanje autoriteta Ustavnog suda BiH predstavlja neprihvatljivo kršenje Dejtonskog sporazuma:
„Za ovo je prije svih odgovoran Milorad Dodik. RS mora da poštuje svoje obaveze prema Dejtonskom mirovnom sporazumu – što znači potpuno poštivanje ustavnopravnog poretka BiH.“
Rusija podržava RS
Osude za odluku Narodne skupštine RS su stigle i iz Evropske unije, te od evropskih država.
Dok SAD i evropske zemlje osuđuju potez RS, a predstavnici nekih od političkih stranaka iz FBiH i analitičari ga tumače kao još jedan korak ka secesiji RS iz BiH, Rusija je podržala Dodika.
Iz Ambasade Ruske Federacije u BiH su saopštili da je odluka Narodne skupštine RS „logičan rezultat neadekvatnih akcija samog Ustavnog suda“.
Da bi Zakon o nesprovođenju odluka Ustavnog suda BiH postao pravosnažan, mora ga usvojiti i drugi skupštinski dom – Vijeće naroda RS – u kojem je klub Bošnjaka najavio pokretanje pitanja zaštite vitalnog nacionalnog interesa.
Ukoliko Vijeće naroda ne bude saglasno oko veta na zakon, što je malo vjerovatno, zakon ide pred Ustavni sud RS, koji ga može vratiti Narodnoj skupštini ili poslati predsjedniku entiteta, Dodiku, na potpisivanje.
Dodik, kojeg su SAD do sada dva puta sankcionisale, ali to nije uticalo na njegovo postupanje, najavio je da će na području RS zabraniti i djelovanje Suda i Tužilaštva BiH, kao i Agencije za istrage i zaštitu BiH (SIPA), ukoliko na državnom nivou ne bude usvojen novi Zakon o Ustavnom sudu BiH.
