Prisustvo Rusije na Zapadnom Balkanu je neminovno i ne postoji scenario po kojem bi se povukla sa tog područja – zbog čega je važan angažman i pomoć Evropske unije, NATO-a i Sjedinjenih Država procesu demokratskih reformi zemalja Balkana, jedan je od zaključaka razgovora o studiji “Ruski otisci u informacionom okruženju Zapadnog Balkana“ koju je objavio Centar izuzetnosti NATO za stratešku komunikaciju (STRATCOMCOE).
Svrha je, ukazano je tokom debate čiji su učesnici bili Dimitar Bećev, profesor na Univerzitetu Severna Karolina u Sjedinjenim Državama, i Milan Jovanović, istraživač u Atlantskom savezu Crne Gore, da Balkan ne bude prepušten, ne samo Rusiji nego i Kini, čije aspiracije rastu.
U toj publikaciji analizirani su načini i sredstva, kojima se Rusija koristi pokušajima širenja svog uticaja na zemlje Zapadnog Balkana. Kako je ukazano u istraživanju, koje se sastoji od ukupno četiri publikacije, jedan od najuticanijih kanala su mediji.
“Ako želite da analizirate ruski uticaj u bilo kom delu sveta - pa i na Zapadnom Balkanu, najbolji način za to je da analizirate medije kojima podršku daje država. U našem slučaju to je Sputnjik Srbija - čije je sedište za područje regiona u Beogradu. Taj medij proizvodi različite sadržaje kojima obuhvata prostor Balkana”, poručio je tokom panela Milan Jovanović, iz Atlantskog saveza Crne Gore, u okviru kojeg funkcioniše Digitalni forenzički centar, čija je svrha otkrivanje lažnih vesti i osnaživanje medijske pismenosti.
Sputnjik Srbija – deo je ruske informativne agencije Sputnjik sa sedištem u Moskvi, čiji je osnivač državna medijska grupa „Rusija sevodnja“. Reč je o nasledniku agencije „RIA Novosti“ i radija „Glas Rusije“.
Jovanović je ukazao da je u periodu od godinu dana (januar 2018 - decembar 2018) analizirano ukupno 11.000 članaka Sputnjika Srbija povezanih sa zapadnobalkanskim zemljama, Evropskom unijom i Severnoatlantskom alijansom.
“U njima je Zapadni Balkan predstavljen kao područje sukoba interesa Istoka i Zapada. Gde je Zapad oslikan kao veliki zli vuk, koji se suprotstavlja interesima stanovništva Zapadnog Balkana, dok je Rusija predstavljena kao spasilac pravoslavlja i srpskog naroda. Takođe, o Balkanu se govori kao o nestabilnom području izraženih etničkih tenzija, graničnih sporova. Šalje se poruka da region nije bezbedan i da su sve zemlje slabe i korumpirane. Sve osim Srbije koja je predstavljena kao uzor na koji bi sve ostale zemlje trebalo da se ugledaju”, objasnio je Jovanović.
Značajan deo narativa, dodaje on, odnosi se na Evropsku uniju i NATO.
“Predstavljeni su kao slabi i razjedinjeni. Opterećeni unutrašnjim problemima zbog kojih će se, kako tvrde, najverovatnije raspasti. O NATO-u se konkretno piše kao o agresivnoj organizaciji, sklonoj provociranju, jer nastoji da u članstvo uključi države koje se graniče sa Rusijom. S tim državama se održavaju i zajedničke vojne vežbe - što Rusija i Sputnjik ocenjuju kao provokacije”, objašnjava Milan Jovanović iz Atlantskog saveza Crne Gore.
Uprkos dugotrajnom prisustvu Rusije na području Balkana - koje je poslednjih godina nedvosmisleno pojačano, uspostavljanjem regionalnog medijskog centra u prestonici Srbije, nejasno je ima li ta zemlja neki dugoročniji spoljnopolitički plan za svoj angažman u tom regionu.
Dimitar Bećev, jedan od autora studije “Ruski otisci u informacionom okruženju Zapadnog Balkana“, smatra da Rusija Balkan upotrebljava kao poligon za kontriranje Zapadu, i nema čime da parira politici koju njegovi glavni eksponenti - NATO i EU nude i sprovode na Balkanu.
“Politikama proširenja i integracije. Nije realno, čak ni u najluđim snovima kremaljskih nacionalista, da Srbija ili Crna Gora postanu članice Evroazijske ekonomske unije ili Organizacije dogovor o kolektivnoj bezbednosti (ODKB). Mislim da Rusija ne može to da izvede na duže staze”, ukazuje profesor Bećev.
Mediji u Srbiji koji prednjače u širenju ruskog narativa
Mediji koji preuzimaju i distribuiraju iste ili slične sadržaje poput Sputnjika Srbija postoje širom Zapadnog Balkana - bilo da se radi o onima koji se nalaze na margini ili, pak, popularnim medijima. U publikaciji "Istraživanje ruskog narativa u medijima Zapadnog Balkana" pobrojani su oni koji to najčešće čine. Publikacija je deo studije pod nazivom „Ruski otisci u informacionom okruženju Zapadnog Balkana“, čiji je izdavač Centar izuzetnosti NATO za stratešku komunikaciju (STRATCOMCOE).
Ono što je - međutim - moguće, ističe on, jeste da stvara prepreke i povremeno poentira protiv Zapada.
“Pokušava da zasniva specijalne odnose sa pripadnicima vlasti, političkim partijama, poslovnim okruženjem, kao i društvenim grupama. Način razmišljanja u vezi sa tim je jednostavan: ako se Zapad meša u naše dvorište - Gruziju i Moldaviju, to može i ona - na Zapadnom Balkanu. Međutim, Balkan je okružen zemljama članicama EU i NATO-a i nema kredibilne alternative osim da bude deo Zapada. Rusija može da ometa i uspori procese, meša se u unutrašnje politike država, opstruira, ali nema plan na duže staze”, zaključuje Bećev.
Globalnu pandemiju koronavirusa - oboljenja koje je svet opteretilo, kako u zdravstvenom, tako i u ekonomskom smislu, obeležila je i pojava značajnog broja dezinformacija i lažnih vesti, koje doprinose strahovima, nesigurnosti i zbunjenosti ljudske populacije, usled suočavanja sa virusom koji prate mnoge nepoznanice.
Zasnovane su na plasmanu neistinitih i proizvoljnih informacija o poreklu, nastanku i lečenju bolesti od koje je obolelo više od četiri miliona ljudi. U analizi objavljenoj krajem marta koju je objavio EuvDisinfo.eu, specijalizovana veb stranica Evropske unije, čija je svrha, kako je objašnjeno, odgovor na dezinformacije koje plasira Ruska Federacija, ukazano je da je prvu dezinformaciju u vezi sa pandemijom objavio ruski Sputnjik. Reč je o priči u kojoj je navedeno da je novi virus verovatno stvoren u laboratorijama NATO-a.
Takođe, novonastale okolnosti pružaju priliku državama za širenje narativa u područja koja smatraju sferama svog uticaja. Međutim, taj prostor je umesto Rusije, popunila druga država.
„Rusija je delimično iskoristila priliku, ali drugi igrači su imali više učinka i tu prevashodno mislim na Kinu - državu koja pandemiju koristi kako bi popravila međunarodnu sliku o sebi. Kina je prva pomogla Srbiji - onda su usledili svi ostali. Deluje da je taj prostor popunjen i da nema previše prostora za Rusiju, koja jeste poslala pomoć Srbiji i Republici Srpskoj, ali je to već postalo uobičajeno imajući u vidu prethodne godine", ukazuje Dimitar Bećev.
Međutim, kako smatra, za Rusiju je sada problem što na domaćem terenu nije ostvarila zapažen učinak u borbi protiv pandemije.
"Kina tu može da ponudi mnogo bolji narativ: kao rane žrtve epidemije, koja je sprovela delotvorne mere protiv pandemije. I sada vlada te države istupa prema svetu nudeći svoju pomoć i iskustva. Rusija nije u mogućnosti da ponudi sličan narativ, iako su naravno detalji kineskog kraljnje upitni, ali to je deo neke druge priče. Rusija se na unutrašnjem planu bori sa pandemijom i deluje da joj ne ide najbolje“, ocenjuje profesor Bećev.
Takođe, ukazuje da Rusija trenutno nema sposobnosti da odgovori na kinesku inicijativu „Pojas i put“ kojom Kina kreditnim finansiranjem projekata (za šta je izdvojila milijarde dolara) u državama Centralne i Istočne Evrope formira političke i ekonomske veze i potencijalno širi svoju sferu uticaja.
Kao vid odgovora na takvu praksu Milan Jovanović iz Atlantskog saveza Crne Gore, ističe ulaganje u obrazovanje društva i pojedinaca.
„Uticati na povećanje medijske pismenosti svakog građanina, počevši od dece, jer to je ulaganje u budućnost. I za deset do dvadeset godina, kao društvo, bismo bili mnogo otporniji na bilo kakav strani maligni uticaj“, podvukao je Jovanović.
Profesor Bećev se na to nadovezao tvrdnjom da je i samo stanje u medijima Zapadnog Balkana nezaobilazan problem.
„Netransparentno vlasništvo, veze između političara, poslovnih lljudi i medija. Što se može povezati sa uobičajenim okolnostima u kojima mediji rade širom sveta, i da Balkan nije nikakav izuzetak, ali u takvim okonostima je mnogo lakše ostaviti, da kažem - otisak. U uređenijem okruženju naravno da bi kineski ili ruski narativi bili prisutni, ali bi postojao čitav korpus drugačijih glasova u medijskom prostoru. Situacija bi više bila orijentisana ka pluralizmu", ističe Dimitar Bećev.
Profesor na Univerzitetu Severna Karolina zaključuje da bi se u uređenijem sistemu, vlade efikasnije nosile sa uticajima stranih država, dok bi javnost bila pripremljenija da više kritički prosuđuje medijske sadržaje.
"Imajući u vidu da trenutne okolnosti ne odgovaraju ponuđenom modelu najveći deo posla treba da obave same države dovođenjem u red unutrašnjih prilika“, smatra Bećev.
„Ruski otisci u informacionom okruženju Zapadnog Balkana“ - studija je koja se sastoji od publikacija „Istraživanje ruskog narativa u medijima Zapadnog Balkana“, „Rizici i ranjivosti Zapadnog Balkana“, „Ruski narativi na Zapadnom Balkanu: Istraživanje i analiza interenet stranice Sputnjik Srbija“ i „Ruski strateški interesi i načini uticaja na Zapadnom Balkanu“, koje je Centar izuzetnosti NATO za stratešku komunikaciju (STRATCOMCOE) objavio u aprilu.
