U potrazi za plovidbenim prolazom do Azije, Henri Hadson je pre 400 godina uplovio u luku, koja danas pripada gradu Njujorku. Njegov dolazak označava početak naseljavanja Holanđana u severnu Ameriku. Nekoliko godina kasnije, holandski trgovci su se doselili u tadašnji Novi Amsterdam odakle su sa Indijancima trgovali krznom. Iako na prvi pogled nema sličnosti između male holandske kolonije i današnjeg grada Njujorka, neke stvari se ipak nisu promenile.
Teško je zamisliti da je Njujork, sa svojim karakterističnim izgledom, nekada bio mala holandska naseobina. Međutim, istorijska dokumenta koja se čuvaju u njujorškom lučkom muzeju na južnoj ulici, sadrže podatke da su Holanđani zapravo kupili ovo ostrvo. Martin Berenc, direktor holandskog nacionalnog arhiva, preveo je pismo holandskog zvaničnika iz 1624.
“Moćni vladari sveopšte države. Čuo sam da je brod, Novi Amsterdam, stigao iz Nove Holandije u Amsterdam. To sam saznao iz razgovora sa sa njegovim kapetanom. Deca su rođena. Naši ljudi su dobro. Naseljavanje se odvija u redu. Kupili smo ostrvo Menhetn za 60 zlatnika. Uzgred, na brodu se nalazi mnogo krzna”.
Pismo je pozajmljeno od Holandije radi proslave 400 godišnjice Njujorka.
“Ovo pismo svedoči o stvaranju holandske naseobine, Novi Amsterdam, koja je postala veliki grad Njujork”.
Na jednoj od izloženih mapa vide se kuće i putevi tadašnjeg naselja, dok druga pokazuje koliko je Menhetn zapravo bio mali. To se promenilo kada su došli Britanci, kaže istoričar arhitekture, Beri Luis, koji objašnjava da su Britanci napunili istočni deo Menhetna, danas poznat kao Ist River – đubretom, jer im je bilo potrebno zemljište za nekretnine. Imigranti, većinom Evropljani, dolazili su u ogromnom broju.
“Na ostrvu je početkom 19. veka živelo 100 hiljada ljudi. 1875. godine populacija je bila preko milion, da bi se do 1910. popela na preko 2 miliona”.
Cene nekretnina na Menhetnu su značajno skočile zbog čega je 1883. sagrađen Bruklinski most što je ljudima omogućilo da kupe udaljenije, samim tim jeftinije, zemljište na Long Ajlendu.
“Mogli ste da pređete most kočijama, teretnim ili putničkim vozom. Mogli ste da ga pređete peške”, kaže Luis.
A onda se pojavila podzemna železnica.
“Izuzetnost njujorške podzemne železnice je u tome što za pet centi može da vas odveze kilometrima od poslovnog centra, a što otvara mogućnosti jeftinog stanovanja u predgrađu. Dakle, prosečna osoba je mogla da priušti kuću ili pristojan stan”.
Ipak, biznis je morao da ostane na Menhetnu. Preduzimači su bili na visini zadatka i dobili smo oblakodere.
“Ljudi su se plašili da će zgrade da se sruše pri prvoj oluji. Svi oni sa imovinom u poslovnim zgradama pored oblakodera bili su prestravljeni jer su mislili da niko neće hteti da iznajmi njihove kancelarije samo zbog toga što su pored oblakodera”.
Međutim, to nije zaustavilo njihovu gradnju. “Vulvort”, “Krajsler”, “Empajr stejt”; svaka od tih zgrada bila je viša od prethodne.
“U pitanju je novac. To je grad koji su sagradili špekulanti nekretninama”.
To, naravno, nije jedini razlog za gradnju u Njujorku. Vašington skver park, koji je dizajnirao Stenfor Vajt, kao i Gugenhajm muzej Frenka Lojd Rajta samo su neka od zdanja koja obogaćuju njujoršku arhitekturu. Ipak, život na komadiću zemlje koji su Holanđani naselili pre 400 godina i dalje se vrti oko novca. Oblast iz koje su Holanđani trgovali krznom sa Indijancima nalazi se u današnjem centru finansijske moći – Vol Stritu.