Ruski i evropski lideri izrazili su saučešće povodom smrti Aleksandra Solženjicina, dobitnika Nobelove nagrade i sovjetskog disidenta koji je zaradio svjetsku slavu oštro kritikujući Staljinov režim.
Solženjicin je umro juče od srčanog udara u Moskvi u 89 godini.
Bivši sovjetski lider Mihail Gorbačov kazao je da je Solženjicin bio jedan od prvih pisaca koji je progovorio o nehumanosti Staljinove vladavine.
Saučešće povodom Solženjicinove smrti izrazili su i ruski predsjednik Dmitrij Medvedev i premijer Vladimir Putin.
Njemačka kancelarka Angela Merkel, koja je odrasla u komunističkoj istočnoj Njemačkoj, pohvalila je velikana ruske i svjetske književnosti zbog, kako je navela u saopštenju, odlučujuće uloge u raspadu Sovjetskog Saveza, dok je francuski predsjednik Nikola Sarkozi kazao da je Solženjicin svijetu otkrio realnost sovjetskog sistema.
Aleksandar Solženjicin biće sahranjen u srijedu na groblju Donskoje u ruskoj prijestonici.
Simbol otpora Staljinovom režimu
Velikan ruske i svjetske književnosti, dobitnik Nobelove nagrade Aleksandar Solženjicin preminuo je 3. avgusta, u svom domu u blizini Moskve, u 90. godini. Pisac koga mnogi doživljavaju jednim od najuticajnijih u proteklom stoljeću, otišao je kao simbol protesta protiv komunističke vlasti i lovjek koji je otkrio istinu o Staljinovim logorima smrti.
Aleksandar Solženjicin rođen je samo godinu posle Oktobarske revolucije, u Kislodovsku, na Kavkazu. Odrastao je bez oca u oskudici, a učiteljsku karijeru prekinuo je Drugi svjetski rat.
Kao kapetar artiljerijske jedinice odlikovan je za hrabrost, ali je ubrzo pao u nemilost Staljinovog režima, koji je kritikovao u šifrovanim pismima koja je slao prijatelju. Kažnjen je osmogodišnjom robijom - prinudnim radom u jednom sibirskom logoru, koji je poslužuio kao inspiracija za prvi roman - "Jedan dan u životu Ivana Denisoviča".
To je izuzetna priča o čovjeku koji nastoji da u sibirskom gulagu sačuva dignitet; objavljena je u vrijeme dok je predsjednik Sovjetskog saveza bio Nikita Hruščov, koji je želio da na taj način diskredituje svog prethodnika na funkciji.
Roman je, međutim, bio senzacija ne samo na Zapadu, već i u SSSR-u jer je kritikovao cjelokupan komunistički sistem, a ne samo Staljinov režim. O tome govori i Solženjicinov biograf Majk Skamel.
"Postoji riječ koju koristimo za ove prilike – bomba. Znam da brojni ruski pisci i intelektualci nisu mogli da vjeruju svojim očima kad je "Jedan dan u životu Ivana Denisoviča" objavljen. Govorkalo se da je cenzura ukinuta, što se nije desilo. Uistinu. Hruščov se kasnije pokajao što je dozvolio da se to objavi."
Kada su Hruščova 1964. smijenili konzervativci, Solženjicin se našao na meti KGB-a. Objavljivanje njegovih djela u SSSR-u je blokirano, ali je tajnim kanalima on uspijevao da rukopise dostavi na Zapad.
Godine 1970. dobio je Nobelovu nagradu za književnost ali je nije lično primio strahujući da mu neće biti dozvoljeno da se vrati ui domovinu.
Godine 1973. sovjetske vlasti su ga prognale u tadašnju Zapadnju Njemačku. Iste godine u Parizu je publikovan - Arhipelag gulag, svojevrsna epopeja Staljinovih logora i sistema koji je terorisao sopstveni narod.
Novi dom Aleksandra Solženjicina bila je Amerika. Sa supuprugom i sinovima nastanio se u gradu Kevendišu u saveznoj državi Vermont. Tu su proveli punih 18 godina, koje sam Solženjicin naziva svojim najproduktivnijim periodom.
Tu je radio na svom, kako je vjerovao, životnom djelu "Crveni točak" koje se nije dopalo sovjetskim emigrantima, a kritičari su mu pored anti-semitskih sadržaja zamjerili i na pretjeranom hvalisanju.
Iako oslobođen represije, Solženjicin nije mogao bez domovine. Pritisnut nostalgijom kritikovao je Zapad zbog materijalizma i nedostatka duha.
Solženjicin u Reganovoj poruci Gorbačovu
Autor je, i pored svega, bio i ostao simbol kritike sovjetske vlasti, a 1988. inspirisao je i tadašnjeg predsjednika Regana da izazove svog sovjetskog kolegu po funkciji, Mihaila Gorbačova.
"Gospodine Gorbačov, otvorite Sovjetski savez za djela velikog čovjeka i istorijski važnog autora. Otvorite Sovjetski Savez za djela Solženjicina"
Naredne godine u piščevoj postojbini objavljen je Arhipelag gulag.
U avgustu, 1990, Solženjicinu je vraćeno državljanstvo, a godinu kasnije tužioci su odustali od tužbe za izdaju. Za samo nekoliko mjeseci nestalo je i Gorbačovove vlasti i Sovjetskog saveza, baš kao što je to i samo Solženjicin predvidio.
Nostalgični pisac, iako zvuči apsurdno, nije pohirao kući. Kada se konačno vratio 1994. sunarodnicima je pri dočeku u Vladivostoku rekao da je Rusija "u teškoj situaciji i da u zemlji nema demokratije".
Stoga su vjerovatno mnogi bili zapanjeni kada je 2000. u septembru hvalio predsjednika Vladimira Putina, nekadašnjeg agenta KGB-a, zloglasne službe koja ga je progonila.
Dvije godine kasnije, Solženjicin je ruskom narodu saopštio slijedeće: "Živimo u ruševinama, ali se pretvaramo da imamo normalan život. Nešto snažno i zdravo možemo sagraditi samo ako to gradimo iz temelja, baš kao je to slučaj u prirodi".