4. avgusta se navršava dvanaest godina od početka hrvatske vojne akcije "Oluja" koja je dovela do egzodusa više od 200.000 Srba iz Hrvatske. U Hrvatskoj je 5. avgust državni praznik, koji se slavi kao Dan pobede i domovinske zahvalnosti za akciju "Oluja" kojom su pod hrvatsku upravu vraćeni poslednji delovi teritorije koje su držali pripadnici srpskih vojnih jedinica. Od 2000. taj dan se obeležava i kao Dan oružanih snaga Hrvatske.
Akcija "Oluja" počela je 4. avgusta 1995. godine ofanzivom Hrvatske vojske, policije i Hrvatskog vijeća obrane - vojska bosanskih Hrvata - na područja Banije, Like, Korduna i severne Dalmacije. Dan kasnije, hrvatska vojska je ušla u gotovo napušten Knin i istakla hrvatsku zastavu. U operaciji "Oluja" učestvovalo je 138.500 pripadnika Hrvatske vojske, MUP-a i Hrvatskog vijeća obrane. Tim snagama su se, prema hrvatskim izvorima, suprotstavile srpske snage od oko 31.000 vojnika. Područje zahvaćeno hrvatskom ofanzivom napustilo je gotovo celokupno srpsko stanovništvo. Kolone izbelica na traktorima i drugim poljoprivrednim vozilima su preko područja pod kontrolom bosanskih Srba u zapadnoj i severnoj Bosni krenule ka Srbiji.
Vlasti u Srbiji su izbegličke kolone upućivale u centre u unutrašnjosti zemlje, uključujući i pokrajinu Kosovo u kojoj većinu čine kosovski Albanci. U toj pokrajini je u kolektivnim centrima bilo smešteno nekoliko hiljada Srba, ali su oni ponovo izbegli polovinom jula 1999. godine, kada su jugoslovenska vojska i policija napustile Kosovo, nakon NATO bombardovanja SR Jugoslavije. Oni su potom smešteni u druge prihvatne centre u Srbiji. Prema nekim podacima, s obzirom da preciznih podataka još nema, u akciji hrvatske vojske "Oluja" nestalo je 1.805 osoba, a Hrvatski helsinški odbor za ljudska prava tvrdi da je tokom te operacije poginulo oko 700 civila.
Dokumentaciono informativni centar "Veritas" u svojoj evidenciji ima imena 1.960 poginulih i nestalih Srba, od čega 1.205 civila, među njima 522 žene i 12 dece. Penzionisani general Glavnog štaba Hrvatske vojske Janko Bobetko je u intervjuu zagrebačkom "Jutarnjem listu" u avgustu 2001. izjavio da je on autor plana akcije "Oluja" i da je vojni vrh sa tadašnjim predsednikom Hrvatske Franjom Tuđmanom tu operaciju pripremao dve godine. U septembru 2002. Haški tribunal otpečatio je optužnicu protiv Bobetka za zločine protiv čovečnosti i kršenja zakona i običaja rata u akciji hrvatske vojske u Medačkom džepu. Hrvatske vlasti nisu izručile Bobetka i on je do 29. aprila 2003, kada je umro, sve vreme
bio u zagrebačkoj bolnici.
Portparol Stejt departmenta Ričard Baučer izjavio je u decembru 2002. da su SAD imale određena saznanja da su pripreme za akciju "Oluja" u toku, ali da nisu bile "umešane u planiranje ili izvođenje te operacije". To je ponovio i bivši američki ambasador u Zagrebu Piter Galbrajt na suđenju Slobodanu Miloševiću u Hagu. Gostujući u emisiji "Nedeljom u dva" na hrvatskoj TV, u maju ove godine, Galbrajt je rekao da veruje da su hrvatske vlasti bile umešane u zločine.
"Niko ne može poreći da su se zločini nakon "Oluje" dogodili, ukljucucjući i korake čiji je cilj bio sprečavanje povratka Srba", rekao je Galbrajt.
Za vreme Tuđmanovog režima hrvatske vlasti su negirale optužbe o etničkom čišćenju i odbijale saradnju sa Međunarodnim sudom za ratne zločine u Hagu, tvrdeći da je reč o legitimnoj vojnoj operaciji protiv pobunjenika. Zvanični stav Hrvatske je bio da nije
bilo razloga da Srbi koji nisu bili umešani u ratna dejstva napuste to područje. U međuvremenu su hrvatske vlasti prihvatile saradnju sa Tribunalom u Hagu i tom sudu su do sada dostavile na desetine obrađenih slučajeva najtežih zločina počinjenih tokom i nakon vojno-policijskih akcija "Bljesak" i "Oluja". Glavni tužilac Karla Del Ponte odustala je od podizanja optužnice protiv generala Petra Stipetića, koji je komandovao vojnim akcijama u sklopu operacije "Oluja", posle njegovog iskaza haškim istražiteljima u oktobru 2001. godine.
Tužilaštvo je odustalo i od podizanja optužnice protiv Mirka Norca, koji je, takođe, saslusan u statusu osumnjičenog. On je u Hrvatskoj ranije osuđen na 12 godina zatvora zbog likvidacije najmanje 50 srpskih civila na području Gospića i Karlobaga 1991. Županijsko državno tužilaštvo u Šibeniku je u februaru 2002, odustalo od optužnice protiv četvorice bivših pripadnika hrvatske vojske, optuženih za ubistvo srpskih civila u selu Varivode tokom i nakon vojne akcije "Oluja". Hrvatska vlada je početkom jula 2003. saopštila da je primila izveštaj državnog tužioca o krivičnim prijavama i postupcima protiv izvršilaca zločina nakon vojne akcije "Oluja". Optužene su 3.792 osobe, a protiv većine su donete presude.
Hrvatski predsednik Stjepan Mesić više puta je javno rekao da će svako ko je počinio zločine u Hrvatskoj biti procesuiran. Za zločine počinjene tokom operacije "Oluja" haški Tribunal je 26. jula 2001. otpečatio optužnicu protiv penzionisanog hrvatskog generala Ante Gotovine, koji je bio komandant operacije "Oluja". Gotovina je od tada bio u bekstvu. Uhapšen je u Španiji 7. decembra 2005. i izručen Haškom tribunalu. U martu 2004. Tribunal u Hagu otpečatio je optužnice protiv hrvatskih generala Ivana Čermaka i Mladena Markača, koje ih terete po ličnoj i komandnoj odgovornosti za zločine protiv čovečnosti i kršenja zakona i običaja ratovanja tokom i nakon operacije "Oluja", nakon čega su oni dobrovoljno otputovali u Hag. Nekoliko meseci kasnije dvojica generala su izmenjenom i dopunjenom optužnicom optužena za progon, deportacije i prisilno premeštanje, pljačku, bezobzirno razaranje naselja, ubistva, nehumana dela i okrutan tretman.
U proširenoj optužnici kao učesnici u tom zločinačkom poduhvatu navode se i tadašnji predsednik Hrvatske Franjo Tuđman, ministar odbrane Gojko Sušak, zapovednik operacije Oluja general Ante Gotovina, načelnik Glavnog štaba Hrvatske vojske Zvonimir Červenko i njegov prethodnik Janko Bobetko. Od navedenih jedino je Gotovina živ. Optužnica protiv Gotovine je odlukom Pretresnog veća Haškog tribunala spojena sa optužnicom druge dvojice generala, Ivanom Čermakom i Mladenom Markačem. Mesec dana ranije Haški tribunal obelodanio je imena još sedmorice hrvatskih zvaničnika koji su bili "članovi udruženja zločinackog poduhvata proterivanja Srba iz Hrvatske" bivši hrvatski ministri Jure Radić i Ivan Jarnjak, šef tajne službe Markica Rebić i generali Mate Laušić, Miljenko Crnjac, Rahim Ademi i Mirko Norac.
Boris Tadić: Odgovorni za Oluju moraju biti kažnjeni
Predsednik Srbije Boris Tadić izjavio je danas da se mora utvrditi odgovornost onih koji su tokom akcije hrvatske vojske "Oluja", pre 12 godina, prognali 250.000, a ubili 2.500 Srba.
"Stalno ću podsećati i zahtevati da svi koji su počinili zločine moraju odgovarati pred licem pravde", rekao je predsednik Tadić nakon što je u crkvi Svetog Marka u Beogradu upalio sveću za pomen žrtvama "Oluje".
Pres službe predsednika je saopštila da je Tadić u razgovoru sa predstavnicima Udruženja porodica nestalih i ubijenih u vreme "Oluje" ponovio zalaganje za utvrđivanje odgovornosti svih onih koji su počinili zločine. Tadić im je preneo da je u razgovorima koje je imao sa hrvatskim predsednikom Stjepanom Mesićem insistirao da se pitanja prognanih Srba rešavaju na efikasniji način, što uključuje obezbeđivanje sigurnosti, prava na zapošljavanje, kao i ispunjavanje svih drugih prava koja su im oduzeta tokom rata, piše u saopštenju.
Predsednik Srbije je izneo očekivanja da će Srbija nastaviti i ubrzati napore da se prevaziđu prepreke za rešavanje konkretnih problema izbeglih i raseljenih, pre svega kroz integraciju ili povratak.